در ادبیات بازارهای مالی عبارتی با عنوان «اثر ژانویه» وجود دارد. اثر ژانویه در واقع یکی از انواع اثر تقویمی (Calendar Effect) می باشد.
بر اساس مجموعه‌ای از نظریات، بازارهای مالی در زمان‌های خاصی از سال آبستن تغییرات قابل توجه در قیمت هستند که به آن اثر تقویمی می گویند.
اثر ژانویه یک فرضیه است و برای نخستین بار در سال ۱۹۴۲ توسط سیدنی واچتل که یک مدیر سرمایه‌گذاری بود مطرح شد. بر اساس بررسی‌های وی از ابتدای قرن ۲۰ تا زمانی که بررسی‌های او انجام شده بود، بازارهای مالی در ماه ژانویه به مراتب بازده بهتری نسبت به دیگر ماه‌های سال دارند. وی این فرضیه را با دوره‌های چهارساله ریاست‌جمهوری آمریکا ترکیب کرد و با بررسی داده‌های بازارها از سال ۱۹۲۵ به این نتیجه رسید که بیشترین بازده ژانویه در سال سوم ریاست‌جمهوری هر رئیس‌جمهور رخ خواهد داد.
علت اثر ژانویه:
هنوز نمی‌توان علت دقیقی برای این پدیده بیان کرد. یکی از دلایل مطرح شده این است که به علت پایان سال مالی بسیاری از شرکت‌ها در ماه دسامبر و سررسید زمان پرداخت مالیات‌ها، معمولا شرکت‌ها مجبورند بخشی از دارایی‌های خود را به‌فروش رسانند. این موضوع باعث خواهد شد در اواخر نوامبر تا اواسط دسامبر بازارها با فشار فروش زیادی دست و پنجه نرم کنند. پس از آن در ماه ژانویه شرکت‌ها دوباره تلاش می‌کنند تا دارایی‌های خود را بازخرید کنند. این موضوع موجب افزایش قیمت دارایی‌ها در ماه ژانویه می‌شود. علت دیگر نیز که کمی به روانشناسی باز می‌گردد این است که بسیاری از افراد به علت آغاز سال نو، سرمایه‌گذاری را خوش‌یمن دانسته و تلاش می‌کنند از زمان به وجود آمده بیشترین استفاده را ببرند و سرمایه‌گذاری بیشتری داشته باشند.در واقع رفتار مردم و آنچه با پول و وقتشان انجام می‌دهند، بر اقتصاد و بازار اثر می‌گذارد و الگوهایی مشابه در بازار ایجاد می‌کند.
در بازارهای مالی ایران نیز می‌توان اثرات تقویمی زیر را یافت:
اثر نوروز
اثر ماه محرم
اثر ماه رمضان
اثر آخر برج
اثر روز شنبه
به عنوان مثال مناسبت‌های مذهبی می‌تواند تغییرات جدی در تقاضای بازار ایجاد کرده و از این طریق قیمت‌ها را دچار نوسان کند. برای نمونه، مصرف کنندگان طلای زینتی ایران بر اساس باورهای دینی خود خرید طلا در ماه محرم را خوش‌یمن نمی‌دانند. همین‌طور برگزاری مراسم ازدواج و... در این ماه مرسوم نیست. در مقابل، در اعیاد تقاضای خرید طلا برای مصرف یا هدیه بیشتر می‌شود، که به تغییرات قمیت آن می‌انجامد.
تغییر قیمت در دوره‌های پس از تعطیلی (شروع هفته و شروع سال) نیز می‌تواند چنین توجیه شود که طبق روانشناسی بازار، معامله گران بعد از چند روز تعطیلی با دیدی خوش بینانه به بازار قدم می‌گذارند. لذا موجب تشکیل بازاری مثبت می‌شوند.
بنظر شما آیا اثر تقویمی در بازار بورس ایران نیز وجود دارد؟ آیا الگوی رفتاری مردم در ماه رمضان، شروع سال نو یا پایان سال شمسی بر روی بازار سرمایه تاثیر دارد؟
بازار سرمایه معمولاً در ۵ سال گذشته هفته‌های پایانی سال را با کاهش قیمت سهام به پایان می‌‌برد. علت این کاهش دلایل زیر هستند:
بخش مهمی از بازیگران اصلی بازار سرمایه را شرکت‌هایی تشکیل می‌دهند که در پایان سال نیازمند نقدینگی برای پرداخت حقوق کارمندان خود هستند.
تعداد زیادی از کارگزاری‌های بازار سرمایه باید در پایان سال حساب شفافی داشته باشند و درنتیجه نیازمند تسویه اعتبارات معاملاتی هستند.
سهامداران خرد بورس نیز معمولاً در پایان سال نیاز به نقدینگی بیشتری دارند.
از سوی دیگر خریداران از هراس افزایش فشار عرضه‌ها، در این دوران کمتر اقدام به خرید می‌کنند. این موارد در کنار هم فشار فروش در بازار را بالا می‌برند و باعث می‌شوند افراد با قیمت‌های پایین‌تری سهام خود را بفروشند. طبق تجربه سال‌های گذشته، پس از آن که فشار عرضه‌ها به پایان می‌رسد، بورس سال جدید را معمولاً با رشد قیمت‌ها آغاز می‌کند. به ویژه آن که در ایام نوروز معامله‌گران کمتری در معاملات مشارکت دارند و درنتیجه قیمت‌ها تمایل بیشتری به صعود پیدا می‌کنند.
جمع‌بندی
سال‌های پیشین بورس: بررسی عملکرد بازار سرمایه در ابتدای سال‌های مختلف نشان‌دهنده عوامل متعددی است که در هر سال شرایط خاص خود را رقم زده است. در بین این عوامل، یک عامل مشترک قابل رصد است که کاهش فشار فروش و افت ارزش معاملات در روزهای آغازین سال است. همچنین در سوی دیگر، وضعیت بازارهای جهانی، اخبار سیاسی، روند نرخ ارز و ... نیز بر روند حرکتی بازار سرمایه در این دوره‌ها اثرگذار بوده است. بررسی ۲۰ سال گذشته بازار سرمایه نشان می‌دهد شروع سال بازار سرمایه به جز دو سال در بقیه سال‌ها مثبت بوده است.
